Η σημερινή μορφή του Αϊ-Βασίλη δεν είναι τίποτε άλλο από ένα συνονθύλευμα διαφορετικών μύθων από διαφορετικές εποχές και διαφορετικές περιοχές του κόσμου που εξελίχθηκε μέσα στον χρόνο σύμφωνα με τις ανάγκες κάθε εποχής. Πώς όμως δημιουργήθηκε ο μύθος αλλά και η μορφή του παχουλού άνδρα με τα κόκκινα ρούχα που φέρνει δώρα, αλλά και πως άλλαξε το όνομα του;
Εμείς θα ξεδιαλύνουμε τα πράγματα σε μια ιστορική αναδρομή
Η ζωή του Αγίου
Το 270 μ.Χ. στα Πάταρα της Λυκίας, στη Μικρά Ασία, γεννήθηκε ο Άγιος Νικόλαος από Έλληνες γονείς ευσεβείς και εύπορους και έτυχε επιμελημένης μόρφωσης. Σε νεαρή ηλικία έμεινε ορφανός και κληρονόμος μιας μεγάλης περιουσίας.
Από πολύ νωρίς είχε αφιερωθεί στα Θεία, μετά την μετάβασή του στα Ιεροσόλυμα για να προσκυνήσει τον Τίμιο Σταυρό και τον Πανάγιο Τάφο. Όταν επέστρεψε στην πατρίδα του χειροτονήθηκε ιερέας. Στην αρχή αφιερώθηκε στον ασκητικό βίο και έγινε ηγούμενος της Μονής Σιών στα Μύρα της Λυκίας. Όταν απεβίωσε ο τότε Αρχιεπίσκοπος Μύρων της Λυκίας, οι επίσκοποι, δια θεϊκής αποκάλυψης, αναγόρευσαν Αρχιεπίσκοπο τον Νικόλαο.
Η φήμη του εξαπλώθηκε γρήγορα και έγινε γνωστός σε εμάς τους Έλληνες ως ο προστάτης των θαλασσών, στον οποίο πίστεψαν και πολλοί άλλοι ναυτικοί, όπως οι γείτονες Ιταλοί. Ήταν αυτοί το 1087 μ.Χ που συμμετείχαν στην εκστρατεία μεταφοράς των λειψάνων του Αγίου στο Μπάρι, από την Μύρα της Μικράς Ασίας. Οι ναυτικοί έκλεψαν τα οστά παρά τις αντιρρήσεις των εκεί χριστιανών, για να τον προστατέψουν από την επιδρομή πειρατών και των Τούρκων.
Το ταξίδι της φήμης του Αγίου σε όλη την Ευρώπη
Η μορφή του Αγίου Νικολάου αποτελεί ηγεμονική σε πολλές χώρες της Ευρώπης, όπως η Ρωσία, η Αυστία, το Βέλγιο και η Γερμανία.
Ωστόσο, είναι οι Ολλανδοί ήταν εκείνοι που θα χτίσουν πάνω στον Άγιο τις πρώτες ιστορίες που θα οδηγήσουν στον μύθο του Άη Βασίλη. Ο Σιντ-Νικολάας, όπως τον αποκαλούσαν υπήρξε τιμώμενο πρόσωπο κάθε χρόνο στην μεγάλη γιορτή της 6ης Δεκεμβρίου, με του πιστούς Ολλανδούς να πιστεύουν πως ο Άγιος τους επισκεπτόταν εκείνο το κρύο βράδυ του Δεκεμβρίου φορώντας άμφια και ένα κωνικό επισκοπικό καπέλο. Ο Άγιος πίστευαν πως περιδιάβαινε τους δρόμους επάνω στο γαϊδουράκι του και μοίραζε δώρα στα παιδιά. Από εκείνα τα χρόνια, την περίοδο του Μεσαίωνα, τα παιδιά άφηναν γάλα και μπισκότα στον Άγιο, ενώ έβαζαν στα παραδοσιακά ξύλινα ολλανδικά παπούτσια τους άχυρο για το γαϊδουράκι του. Την επόμενη μέρα, τρισευτυχισμένα τα παιδιά διαπίστωναν πως το σανό είχε φαγωθεί και στη θέση του, ο Άγιος είχε αφήσει δώρα και λιχουδιές.
Στην Γερμανία τώρα υποδέχθηκαν τον Sinter Klaas (Άγιο Νικόλαο) όταν ασπάστηκαν τον Χριστιανισμό, στον οποίο έδωσαν πολλά στοιχεία από έναν άλλο θεό τον Odin (Οντιν). Ο Θεός εκείνος πετούσε με το λευκό άλογό του στους ουρανούς και επιβράβευε τα παιδιά με δώρα και γλυκά. Αντίστοιχα εκείνα άφηναν καρότα και ζάχαρη στις μπότες τους για να ταΐσουν το άλογό του.
Όσο ο Άγιος Νικόλαος ταξιδεύει από χώρα σε χώρα και αποκτά και νέα χαρακτηριστικά που ο κάθε λαός του προσέθετε από την δική του παράδοση, η φήμη του εξαπλώνεται γρήγορα σε όλη την Ευρώπη και ιστορίες κάνουν λόγο για τον προστάτη των θαλασσών αλλά πλέον και των παιδιών , να πετά στους αιθέρες πάνω στο άλογο του και να μοιράζει χρυσό σε φτωχούς ρίχνοντάς τον από την καμινάδα των σπιτιών.
Στη “νέα γη” κυνηγώντας οι Ευρωπαίοι το όνειρό τους στις ΗΠΑ
Στις αρχές του 18ου αιώνα οι Ευρωπαίοι άποικοι, κυρίως Ολλανδοί, μετέφεραν μαζί τους τον μύθο στον Νέο Κόσμο. Η συνέχεια γράφτηκε στη Νέα Υόρκη, όταν οι Αμερικανοί άρχισαν να ψάχνουν τρόπους για να δημιουργήσουν νοσταλγικές παραδόσεις και στράφηκαν προς τον Αγιο Νικόλαο, ο οποίος γιορτάζεται λίγες ημέρες πριν από τα Χριστούγεννα.
Έτσι οι Ολλανδοί ναυτικοί, φορτωμένοι με τις παραδόσεις τους έφτασαν στην Νέα Γη
Στον Νέο Κόσμο έπρεπε να γίνει το όνομα του αγίου πιο εύπεπτο για την αγγλόφωνη Αμερική. Έτσι ο Σίντερ Κλάας γίνεται αμερικανιστί Σάντα Κλάους και κάνει την εμφάνισή του στον αμερικανικό τύπο του 18ου αιώνα. Την πρώτη βέβαια επαφή των Αμερικανών με των Ευρωπαίο Άγιο την οφείλουμε στον διάσημο συγγραφέα Ουάσινγκτον Ίρβινγκ, ο οποίος και περιέγραψε την άφιξη του αγίου στο Μανχάταν πάνω σε λευκό άλογο παίρνοντας στοιχεία από την Γερμανική παράδοση.
Το 1810, τη βραδιά της γιορτής του Αγίου Νικολάου στις 6 Δεκεμβρίου, παρουσιάστηκε από τον Ιστορικό Σύλλογο της Νέας Υόρκης η πρώτη αμερικανική εικόνα του Αγίου Νικολάου με έντονες τις αρχικές ορθόδοξες ρίζες της αλλά και με ένα τζάκι πλάι του με δώρα που υπονοεί την επίσκεψή του στα σπίτια. Αναγράφεται ρητά η εορτή του στις 6 Δεκεμβρίου και το πραγματικό ελληνικό όνομα του Αγίου Νικολάου.
Μερικά από τα πιο γνωστά δυτικά έθιμα των Χριστουγέννων, το έλατο και οι κάλτσες που κρεμιούνται στο τζάκι για να τις γεμίσει με δώρα ο Αϊ-Βασίλης, μεταφέρθηκαν από Γερμανούς στις ΗΠΑ.
Ο συγγραφέας Κλέμεντ Κλαρκ Μούρ έγραψε το ποίημα «Μια νύχτα πριν τα Χριστούγεννα»
Το 1823, ο συγγραφέας Κλέμεντ Κλαρκ Μούρ έγραψε το ποίημα “Μια επίσκεψη από τον Άγιο Βασίλη” ή “Μια νύχτα πριν τα Χριστούγεννα” όπως είναι ευρύτερα γνωστό. Το ποίημα περιγράφει με γλαφυρή λεπτομέρεια το έλκηθρο, ένα ένα τα ονόματα των ταράνδων που το κινούν, ακόμη και το χαρακτηριστικό τρανταχτό γέλιο του Αι Βασίλη. Σε αυτό η επίσκεψη του Αι Βασίλη τοποθετείται για πρώτη φορά την Παραμονή των Χριστουγέννων, ενώ στη θέση των ξύλινων παπουτσιών των Ολλανδών , ο Μουρ φαντάζεται πλεχτές κάλτσες κρεμασμένες στο τζάκι. Ταυτόχρονα, το βαγόνι μετατρέπεται σε μικρό έλκηθρο το οποίο σέρνουν τάρανδοι. Η εικόνα αυτή θα εντυπωθεί για πάντα στον αστικό μύθο του Άι Βασίλη που έτσι αποκτά τη φήμη πως έρχεται από τον βορά (πολύ πριν πολιτογραφηθεί Φινλανδός από το Ροβανιέμι).
Η μορφή του παρόλα αυτά παραμένει ακόμη αρκετά ασαφής. Μάλιστα, ο τρόπος με τον οποίο περιγράφεται στο ποίημα, να γλιστράει μέσα από την καμινάδα, παραπέμπει πιο πολύ σε ξωτικό, παρά σε κανονικό άνθρωπο. Δηλαδή η εικόνα του δεν είναι συγκεκριμένη. Άλλες φορές μοιάζει με μικρόσωμο ξωτικό, κάτι που εξηγεί και την ευελιξία με την οποία χωρά στις καμινάδες και άλλες με μεγαλόσωμο άνδρα. Πολλές φορές πάλι η κάπα του είναι πράσινη και άλλες κόκκινη.
Ο σκιτσογράφος Τόμας Νάστ
Την σκυτάλη της σμίλευσης της εξωτερικής πλέον μορφής του Άι Βασίλη, παίρνει ο σκιτσογράφος Τόμας Νάστ, ο οποίος και δημοσιεύει τα πρώτα σκίτσα του στο περιοδικό Harper’s Weekly to 1862. Συγκεκριμένα το περιοδικό Harper’s Weekly προσέλαβε έναν 21χρονο σκιτσογράφο, προκειμένου να φτιάξει εικόνες του Άι Βασίλη να επισκέπτεται Αμερικανούς στρατιώτες στον αμερικανικό εμφύλιο πόλεμο. O Αμερικανός σχεδιαστής θα συνεχίσει να ζωγραφίζει τον Άι Βασίλη για περισσότερα από 30 χρόνια, βελτιώνοντας χρόνο με τον χρόνο την εμφάνισή του. Είναι αυτός ο εμπνευστής του κόκκινου χρώματος για τα ρούχα του.
Ο Τόμας Ναστ, εμπνεύστηκε από το ποίημα του Μουρ και σχεδίασε έναν μεγαλόσωμο, ευτραφή άνδρα με λευκή γενειάδα και ροδαλά μαγουλάκια. Η κάπα του μάλιστα έμοιαζε πολύ με την αστερόεσσα, τη σημαία των ΗΠΑ. «Το σκίτσο αναπτέρωσε το ηθικό των στρατιωτών και των πολιτών γιατί έδειχνε πως το πνεύμα των Χριστουγέννων δεν χάθηκε στον εμφύλιο πόλεμο» έγραφε ο ιστορικός Τζέιμς Ρόμπερτσον.
Η Coca-Cola και ο Άγιος
Η Coca-Cola άρχισε να χρησιμοποιεί την εικόνα του πρόσχαρου Σάντα Κλάους στις διαφημίσεις της από τη δεκαετία του 1930 εδραιώνοντας την εμφάνισή του στη λαϊκή κουλτούρα. Παρά τον μύθο γύρω από τα χρώματα του Άγιου Βασίλη και ότι επιλέχθηκαν εξαιτίας της Κόκα Κόλα, η αλήθεια είναι πως το κόκκινο της κάπας του είχε αποδοθεί πολύ νωρίτερα. Παρόλα αυτά, η διασημότερη εταιρεία αναψυκτικών στον κόσμο έχει να υπερηφανεύεται για κάτι, που είναι ίσως πιο σημαντικό.
Η μορφή του Άι Βασίλη, ως ανθρώπου, λίγο τροφαντού, αρκετά ψηλού, με ροδαλά μάγουλα, είναι προϊόν δικής της εμπνεύσεως. Για την ακρίβεια, όπως αναφέρει η εταιρεία και στον διαδικτυακό της τόπο, οι υπεύθυνοι αναζητούσαν τρόπους να προωθήσουν το αναψυκτικό τους κατά τους χειμερινούς μήνες, όπου με την πτώση της θερμοκρασίας έπεφταν και οι πωλήσεις. Έτσι σκέφτηκαν να το συνδέσουν με τον Άγιο Βασίλη και ανέθεσαν στον σχεδιαστή Χάντον Σάνμπλομ να σχεδιάσει την νέα τους διαφημιστική καμπάνια για τον χειμώνα του 1931. Η επιτυχία του πόστερ ήταν προφανής. Η μορφή του Άγιου Βασίλη, έγινε αστραπιαία ταυτόσημη με εκείνη στην αφίσα του αναψυκτικού.
Η εικόνα του τροφαντού Άι Βασίλη Ελλάδα
Λέγεται πως στην Ελλάδα, η εικόνα του τροφαντού Άι Βασίλη ήρθε τις δεκαετίες του 50 και του ’60, από ομογενείς που βρίσκονταν στην Αμερική. Ο «δυτικότροπος» Άγιος Βασίλης άρχισε να μπαίνει με καρτ-ποστάλ στα σπίτια των αστικών οικογενειών και σύντομα πήρε τη θέση του στα ελληνικά Χριστούγεννα, αλλάζοντας όμως όνομα και ημερομηνία που επισκέπτεται τα σπίτια. Εμείς, λοιπόν, περιμένουμε τον Αγιο Βασίλη την Πρωτοχρονιά.
